Przekazanie urządzeń typu JZH 111
29.05.2025 23:16
Dzięki uprzejmości PKP Polskie Linie Kolejowe SA zbiory naszego stowarzyszenia wzbogaciły się o zblokowane przekaźnikowe urządzenia systemu JZH 111, które przez 40 lat funkcjonowały na stacji Zawiercie. ✨️
🔎 Unikatowość tego systemu pod kątem zastosowanych rozwiązań technicznych oraz bardzo mała liczba stacji, na których był on stosowany zachęciły nas do jego zachowania.
Przekazane w drodze darowizny elementy pozwolą uruchomić urządzenia dla małej stacji i zaprezentować wszystkie funkcjonalności systemu w połączeniu z symulatorem prowadzenia ruchu kolejowego. 🔧
Serdecznie dziękujemy Spółce PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. oraz Zakładowi Linii Kolejowych w Częstochowie za współpracę w ratowaniu cennego zabytku techniki. 🌷 O postępach w ponownym uruchamianiu urządzeń będziemy na bieżąco informować na naszych profilach w mediach społecznościowych. 📨 Część urządzeń SRK z Zawiercia trafiła także do Towarzystwa Kolei Wielkopolskiej w Jarocinie, któremu również chcielibyśmy serdecznie podziękować za współpracę i pomoc. 🤝
💡 Trochę o historii i funkcjonalnościach systemu:
➡️ Pierwowzór systemu został opracowany w połowie lat 60-tych przez LM Ericsson Signalbolaget. Zamiast tworzyć wszystko od nowa, wykorzystano gotowe elementy takie jak okablowanie, obudowy, stojaki, zestawy bezpiecznikowe i przełącznice – stosowane wcześniej w centralach telefonicznych Ericssona. Natomiast jako element wykonawczy - zależnościowy wykorzystano nowy typ małogabarytowego przekaźnika zabezpieczeniowego typu JRF. W latach 70-tych na licencji zakupionej od LM Ericsson został opracowany system zblokowany przystosowany do warunków i sygnalizacji panującej na PKP. Prototypowe urządzenia uruchomiono w 1975 roku na stacji Olesno Śląskie.
➡️ Zawiercie to ważny węzeł kolejowy, stanowiący południowy koniec Centralnej Magistrali Kolejowej. Stacja obejmuje kilka grup torów, znajdowała się tam około setka zwrotnic i podobna ilość semaforów. Była to największa stacja na których zainstalowano system JZH 111. Nastawnię w Zawierciu oddano do eksploatacji w 1984 roku, sam budynek był typową konstrukcją o szkielecie stalowym, w pomieszczeniem dyżurnego ruchu wyniesionym na wieżę o charakterystycznym kształcie “grzybka” 🍄. W marcu 2022 roku spółka PKP PLK S.A. ogłosiła przetarg na przebudowę stacji Zawiercie wraz z budową nowych, komputerowych urządzeń SRK. Obok istniejącej nastawni powstał nowy budynek przeznaczony na nową nastawnię. W grudniu 2024 roku nastąpiło przełączenie sterowania na nowe urządzenia i budynek a stara nastawnia została wyłączona z eksploatacji. Od tego momentu rozpoczął się żmudny proces demontażu urządzeń wewnętrznych. Część systemu przeznaczona na cel muzealny została zmagazynowana przez PKP PLK S.A. do momentu zatwierdzenia wniosku i podpisania umowy darowizny. Rozbiórka samego budynku nastawni rozpoczęła się w lutym 2025. Obecnie po starej nastawni w Zawierciu nie ma już śladu.
➡️ Przekaźnikowe urządzenia SRK stosowane w Polsce przed wprowadzeniem systemu JZH 111 charakteryzowały się potrzebą indywidualnego projektowania obwodów dla każdej stacji oraz żmudnym procesem indywidualnego montażu wszystkich połączeń. Ideą systemu zblokowanego było jednorazowe zaprojektowanie jak największej części obwodów oraz ich montaż jeszcze w zakładach produkcyjnych, w łatwo wymiennych zestawach przekaźnikowych. Takie podejście miało na celu zminimalizowanie czasu potrzebnego na zaprojektowanie oraz montaż urządzeń na konkretnej nastawni. W ten sposób powstał system w którym zastosowano typowe zunifikowane bloki logiczne dla każdego typowego elementu jak np. semafor, zwrotnica, tarcza manewrowa. Bloki te były zaprojektowane jednorazowo, produkowane i testowane w zakładach produkcyjnych i jako gotowe elementy przywożone i instalowane w budowanej nastawni. Zabudowa urządzeń w nastawni polegała wyłącznie na ustawieniu stojaków z blokami oraz wykonanie połączeń pomiędzy nimi za pomocą wielożyłowych kabli - połączenia te w dużej części odpowiadają umiejscowieniu urządzeń w terenie. Ze względu na całkowitą unifikację bloków, można je było produkować i magazynować na zapas, natomiast dla celu budowy danej nastawni konieczne było wyłącznie sprecyzowanie ilości zwrotnic, semaforów, semaforów wjazdowych, tarcz, skrzyżowań torów, odcinków izolowanych i dróg ochronnych - ponieważ każdy z wymienionych elementów posiadał swój zunifikowany rodzaj bloku. Genezą nazwy “urządzenia zblokowane” jest właśnie fakt istnienia omawianych gotowych bloków.
➡️ Unifikacja i blokowy charakter systemu niesie za sobą jeszcze jedną zaletę - teraz, gdy część urządzeń została zachowana na cele muzealne, pozwala to w łatwy sposób zbudować system dla dowolnej stacji lub umożliwia wprowadzenie dowolnych zmian niskim nakładem pracy. Układ torowy, bądź wzajemne rozmieszczenie rozjazdów i sygnalizatorów mogą być dowolne, ograniczeniem jest jedynie całkowita ich liczba - zgodnie z liczbą zachowanych bloków danego typu.
📷 Zdjęcia przedstawiają urządzenia niedługo po wyłączeniu z eksploatacji. Fot. ©️ Artur Palka
